Romske žrtve ne smeju biti zaboravljene

Izjava zamenika gradonačelnika Beograda Gorana Vesića da će Grad Beograd prostor na Autokomandi do kraja godine proglasiti javnim i na njemu izgraditi Memorijalni centar Topovske šupe, izazvala je nekoliko nedoumica.

„Kada krajem godine Plan detaljne regulacije bude završen i usvojen, i kada taj prostor dobije javnu namenu, Grad će zajedno sa Jevrejskom zajednicom raspisati konkurs za njegovo uređenje i izradu memorijala. Ovde nisu stradali samo Jevreji, već i Srbi, početkom Drugog svetskog rata baš tu su držani taoci koje je nemački okupator ubijao. Ovim će biti ispravljena velika nepravda naneta stradalim Srbima i Jevrejima“, navodi se između ostalog u izjavi koju je gospodin Vesić dao za Večernje novosti.

Logor za jevrejske i romske muškarce

Na tom prostoru, u zgradama bivše kasarne Jugoslovenske vojske, na jesen 1941. godine Nemci su zatočili jevejske i romske muškarce koji su služili kao rezervoar talaca za masovna streljanja.

Kroz logor Topovske šupe prošlo je oko 5000 Jevreja i oko 1500 Roma. Svi su streljani na stratištima oko Beograda. Logori Topovske šupe, Jevrejski/prihvatni logor Zemun na Starom sjamištu, svakako su neka od najvažnijih mesta stradanja u Beogradu koja tek treba da postanu mesta sećanja i učenja – što danas, na našu sramotu, još uvek nisu (kao, uostalom, ni logor na Banjici).

Tržni centar

Vest da će na prostoru Topovskih šupa biti izgrađen memorijalni centar je izvanredna, jer nadamo se, to zapravo znači da je definitivno rešeno pitanje očuvanja tog autentičnog mesta stradanja, odnosno, da se tu neće graditi tržni centar kako je duže vreme bilo planirano. Treba sačekati dok ne bude objavljeno preciznije o kojem tačno prostoru je govorio gospodin Vesić i da li su planom obuhvaćene obe autentične zgrade koje se tamo još uvek nalaze.

Gde su Romi?

U izjavi zamenika gradonačelnika Beograda o budućem Memorijalnom centru „Topovske šupe“ u oči odmah upada da se uopšte ne spominju Romi, koji su tu stradali u velikom broju. S druge strane, pominje se da su tu „stradali i Srbi“, koji nisu bili zatočeni u tom logoru.

Nemoguće je zamisliti Memorijalni centar „Topovske šupe“ koji ne bi bio posvećen i Romima, odnosno, još preciznije, istoriji života Roma u Beogradu pre Drugog svetskog rata, kao i njihovom stradanju za vreme nemačke okupacije u čemu su važnu ulogu imali policija i žandari Milana Nedića i posledicama koje je stradanje Roma ostavilo na romsku zajednicu do danas.

Zakon o Memorijalnom centru „Staro sajmište“

Nije sasvim jasno na koji način se ovaj plan Grada Beograda o Memorijalnom centru „Topovske šupe“ uklapa u Zakon o Memorijalnom centru „Staro sajmište“ koji je Skupština Srbije usvojila još u februaru 2020. godine.

Da li je ovo najava početka realizacije pomenutog zakona, ili je u pitanju neka sasvim nova inicijativa, ili možda najava neke nove saradnje gradskih i republičkih vlasti u realizaciji tog projekta? Naime, kreiranje Memorijalnog centra na prostoru Topovskih šupa je već obuhvaćeno pomenutim zakonom.

U zakonu o Memorijalnom centru „Staro sajmište“ je sasvim jasno određeno da se Memorijalni centar, osim fokusa na logor na Sajmištu, osniva kao ustanova kulture sa ciljem negovanja sećanja na žrtve nacističkog koncentracionog logora Jevrejskog prolaznog logora Beograd – Topovske šupe.

Zakon takođe predviđa da se u Memorijalnom centru „Staro sajmište“ formira i poseban programski savet za Jedinstveni Muzej „Jevrejskog prolaznog logora Beograd – Topovske šupe“. Član 12. istog zakona eksplicitno definiše da teritorija Memorijalnog centra „Staro sajmište“ obuhvata, osim prostora bivšeg Beogradskog sajma na levoj obali Save i odgovarajući prostor Jevrejskog prolaznog logora Beograd – „Topovske šupe“ na katastarskim parcelama određenim odgovarajućim planskim aktom.

Mesta zaborava treba da posanu mesta sećanja i učenja

Bez obzira na ove nedoumice, pozdravljamo svaki potez gradskih i republičkih vlasti koji osigurava očuvanje autentičnih prostora stradanja i njihovo pretvaranje u prostore sećanja i učenja.

Ukoliko se tom poslu pristupi pravilno, što znači profesionalno i hrabro, budući memorijalni centar „Staro sajmište“ koji uključuje i prostor Topovskih šupa mogao bi da postane jedan od najvažnijih evropskih centara za edukaciju i istraživanje ovog perioda naše istorije kao neodvojivog dela evropskog istorijskog nasleđa Drugog svetskog rata i jedan od najznačajnijih instrumenata za borbu protiv iskrivljenja, manipulacije i politizacije istorije, kako u regionu, tako i širom Evrope.