Jevrejska groblja Vojvodine
Spomenici kulture i svedočanstva zajedništva
Uz podršku Evropske inicijative za očuvanje jevrejskih grobalja ESJF (European Jewish Cemeteries Initiative) i Ministarstva spoljnih poslova Savezne Republike Nemačke, Terraforming i Jevrejska opština Novi Sad su organizovali seriju poseta nedavno uređenim starim jevrejskim grobljima širom Vojvodine, uz prigodna stručna vođenja i predavanja.
U okviru projekta Jevrejska groblja Vojvodine: spomenici kulture i svedočanstva zajedništva Terraforming je u saradnji sa Jevrejskom opštinom Novi Sad organizovao posete nedavno uređenim starim jevrejskim grobljima u Erdeviku, Staroj Pazovi, Rumi, Kisaču i Temerinu.
Projekat se realizuje uz podršku Evropske inicijative za očuvanje jevrejskih grobalja ESJF (European Jewish Cemeteries Initiative) i Ministarstva spoljnih poslova Savezne Republike Nemačke (Foreign Ministry of the Federal Republic of Germany).
U prethodnom periodu je uz koordinaciju Jevrejske opštine Novi Sad obavljeno uređenje starih jevrejskih grobalja u nekoliko mesta, pre svega popravljanje ili postavljanje novih ograda. Kroz projekat Jevrejska groblja Vojvodine: spomenici kulture i svedočanstva zajedništva Terraforming radi pre svega na obrazovnm aspektu ovog rada, gde kroz posete nedavno renoviranim jevrejskim grobljima i uz prateća predavanja ukazujemo na značaj i dorpinos jevrejske zajednice ukupnom društvenom, privrednom i kulturnom razvoju Vojvodine, kao i važnosti očuvanja jevrejskog kulturnog nasleđa i istorije na prostorima Vojvodine, uz isticanje kontinuiteta i nastavka života jevrejske zajednice uprkos strahovitim stradanjima u prošlosti.
Program je od 28. oktobra do 1. novembra 2024. g. obuhvatio posete jevrejskim grobljima u Erdeviku, Staroj Pazovi, Rumi, Kisaču i Temerinu.
Tokom obilaska grobalja, prisutni su se, uz stručno vođenje Ladislava Trajera, v.d. predsednika Jevrejska Opstina Novi Sad, mogli upoznati sa tumačenjem simbola i znakova na jevrejskim nadgrobnim spomenicima. Trajer je govorio o važnosti očuvanja ovih spomenika ne samo kao mesta sećanja, već i kao vrednog kulturno-istorijskog nasleđa koje osvetljava istoriju i tradiciju jevrejske zajednice u Vojvodini. Trajer je istakao i kako su u ovom projektu prioritet bila ona groblja koja do sada nisu ograđena, a da će tokom 2025. godine fokus biti na grobljima na teriroriji Srema, gde se nalazi i nekoliko grobalja koja se trenutno ne mogu locirati.
Erdevik 28. oktobra
U Erdeviku se u obilasku pridružila i Ambasadorka Savezne Republike Nemačke u Srbiji Anke Konrad i uveličala ovaj događaj svojim prisustvom.
Nakon posete groblju, program je nastavljen u Mesnoj zajednici Erdevik. Prisutne pozdravili Nevena Bajalica ispred Terraforminga, Jelena Šuškić, pomoćnica predsednika opštine Šid, kao i Predrag Sremčić, poverenik Mesne zajednice Erdevik, nakon čega su usledila predavanja o jevrejskoj zajednici u Vojvodini i Erdeviku koja su održali dr Gordana Todorić i Radovan Sremac.
Među prisutnima su bili i Goran Kovačević, član Opštinskog veća, Milan Gerber, direktor Osnovne škole “Sava Šumanović” iz Erdevika, kao i predstavnici Jevrejske opštine Novi Sad.
Stara Pazova i Ruma 31. oktobra
Drugog dana programa organizovane su posete jevrejskim grobljima u Staroj Pazovi i Rumi, gde se inače nalazi najveće jevrejsko groblje u Sremu. Uz stručno vođenje Ladislava Trajera posetioci su imali priliku da slušaju o istorijskoj vrednosti jevrejskih grobalja i simbolima na spomenicima.
Program se nastavio u Kulturnom centru „Brana Crnčević“ u Rumi gde su se prisutnima obratili Ljiljana Ćumura ispred Terraforminga, Katarina Filipović, direktorica Kulturnog centra Ruma, Stevan Kovačević, pomoćnik predsednika Opštine Ruma, kao i Anton Unterberger, član Jevrejske opštine Novi Sad i stanovnik Rume, dok je dr Gordana Todorić održala predavanje o istoriji Jevreja u Vojvodini.
U svom izlaganju, Todorić se posebno osvrnula na priču o Dini Rajs, Rumljanki, koja je ostavila poseban trag u lokalnoj jevrejskoj zajednici, čime je dodatno istakla njen doprinos kulturnom nasleđu. Značajno je bilo i obraćanje Stevana Kovačevića, pomoćnika predsednika Opštine Ruma, koji se zahvalio organizatorima na prepoznavanju Rume kao značajne destinacije i istakao da “bez negovanja istorijskih i kulturnih tradicija svako naše razmišljanje i svaka priča o razvojnim projektima je obesmišljena i osuđena na neuspeh.” Dalje je naglasio da su “pripadnici jevrejske zajednice u istoriji našeg grada, naše opštine, dali nesumnjiv i nemerljiv doprinos njenom razvoju”.
Kisač i Temerin 1. novembra
Poslednja poseta u seriji bila je jevrejskim grobljima u Kisaču i Temerinu, gde se učesnici imali priliku da se kroz stručno vođenje Ladislava Trajera nauče više o simbolima i znakovima na jevrejskim nadgrobnim spomenicima.
Program je završen u Jevrejskoj opštini Novi Sad gde je prisutnima dobrodošlicu poželela Ljiljana Ćumura ispred Terraforminga, i Ladislav Trajer ispred Jevrejske opštine, nakon čega je dr Gordana Todorić održala predavanje o jevrejskoj zajednici Vojvodine.
Mediji
Ceo program su propratili lokalni i regionalni mediji koji su time omogućili široj javnosti da se upozna sa projektom Jevrejska groblja Vojvodine: spomenici kulture i svedočanstva zajedništva i njegovom kulturno-istorijskom značaju.
